انواع کودهای گلخانه ای – مزرعه شاپ

انواع کودهای گلخانه ای

در این مقاله قصد داریم در مورد انواع کودهای گلخانه ای شیمیایی که شامل کودهای میکرو، کودهای ماکرو، ترکیب کود و قارچ‌کش و حشره‌کش و کودهای آلی (گیاهی و حیوانی) به صورت مجزا بپردازیم. با شناختی که از این کودها به دست می آاورید، می‌توانید محصولات با کیفیت‌تر و سالم‌تری تولید کنید و به سودآوری بیشتری برسید. استفاده از کودهای شیمیایی و آلی در گلخانه‌ها از مهم‌ترین و مؤثرترین عوامل رشد و پرورش گیاهان می‌باشند.

کودهای شیمیایی

مهم‌ترین مزیت استفاده از کودهای شیمیایی برای افزایش مواد معدنی خاک و تأمین عناصر موردنیاز گیاه است. کودهای شیمیایی از عناصر مختلفی ساخته شده‌اند. با ترکیب کردن کودهای شیمیایی، عناصر غذایی موجود در آن‌ها و درجه خلوص کودهای شیمیایی با یکدیگر متفاوت خواهد بود. این میزان تفاوت در شیوه مصرف، میزان اثربخشی و زمان مصرف آن‌ها مؤثر است. بهترین و مناسب‌ترین نوع کودهای شیمیایی کودهایی هستند که در آب حل می‌شوند و شامل فسفر، ازت، پتاس و دیگر مواد معدنی می‌باشند.

انواع کودهای شیمیایی

انواع کودهای شیمیایی عبارتند از:

1. کودهای ماکرو
2. کودهای میکرو
3. ترکیب کود و قارچ‌کش و حشره‌کش
4. کودهای آلی (حیوانی و گیاهی)

کودهای ماکرو

کودهای ماکرو عبارت است از:

• کودهای ازتِ یا نیتروژن دار
• کودهای آمونیاک
• کودهای اوره
• نیترات آمونیوم
• سولفات آمونیوم
• کودهای فسفرِ

• کودهای ازته

این کودها دارای عنصر ازت هستند. این ازت به صورت یون نیترات منفی NO3 و یون آمونیوم مثبت NH4 است که فرم جذب آنها متفاوت است. ازت مسئول رشد سبزینه ای و تامین کننده انرژی لازم در ابتدای رویش گیاه می‌باشد و باعث تشکیل اندام‌های جدید و شاخ و برگ زیاد و ایجاد سطح فتوسنتز کننده و تولید کننده خواهد شد.

انواع کودهای ازته:

کودهای آمونیاک

کودهای آمونیاک به دو دسته آب و مایع دیده می‌شوند که ۸۲ درصد آن ازت است، اما در محیط گلخانه به دلیل خاصیت آمونیاکی بودن، کاربرد زیادی ندارند. به خصوص اگر کود آمونیاکی روی سطح خاک باشد، گاز آمونیاک تولید شده و برگ‌سوزی ایجاد می‌شود. بنابراین از این دسته کودها معمولا استفاده نمی‌شود.

کودهای اوره

رایج ترین کود در میان کود های ازته است که دارای ۴۶ درصد ازت می‌باشد. البته در شرایط معمول اگر کودهای ازته دیگر موجود باشند از کود اوره استفاده نمی‌کنند. زیرا این کود در شرایط رطوبت خاک، حالت کلونی می‌گیرد، و ایجاد گاز آمونیاک می‌کند. که در محیط سربسته گلخانه اثرات نامطلوبی روی گیاه می‌گذارد. اما از لحاظ اینکه یک کود بسیار ساده و راحت است کاربرد دارد. بعد از مصرف این کود، عمل تهویه شدید انجام می‌دهند که گاز آمونیاک خارج شود. در سیستم آبیاری قطره ای از این کود به کرات استفاده شده زیرا خاصیت انحلال زیاد در آب دارد. کود اوره را می‌توان قبل از کاشت محصول و یا به صورت سرک بعد از آنکه گیاه مقداری رشد کرد به خاک داد.

کودهای اوره را معمولا تقسیم می‌کنند (کود سرک)، مثلا در یک گلخانه ۵۰۰ متر مربعی، این کود را به ۴ یا ۵ قسمت تقسیم کرده و یک قسمت را در عملیات خاک‌ورزی همراه فسفر و پتاسیم اضافه می‌کنند و بقیه را در زمان رشد اضافه می‌نمایند. دلایل اینکه تمامی کود اوره قبل از کشت اضافه نمی‌شود به دلیل محلولیت زیاد آن در آب است و از این رو به سرعت شسته شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود و گیاه در مراحل بعدی رشد با کمبود مواجه می‌شود.

یک سری از کودهای اوره را با استفاده از فعل و انفعالات به کودهای اوره با پوشش گوگردی تبدیل کرده‌اند که کودهای مناسبی هستند و خواص کود اوره را دارند. این پوشش مومی گوگرد، لایه ای است که از تصعید ازت جلوگیری می‌کند، خاصیت میکروب‌کش دارد و ضد میکرو‌ ارگانیزم است. این کود مقدار ماندگاری بیشتری داشته و اگر آب به آن برسد زیاد محلول نیست و به تدریج حل می‌شود.

کودهای آمونیومی

1. نیترات آمونیوم: ۳۵ درصد ازت دارد و بهترین کود ازته است و به دیگر فرم های ازته ترجیح داده می‌شود. هر دو فرم قابل جذب گیاه (یون NO3 و یون NH4) را دارد و مثل اوره خاصیت انحلال زیادی دارد.
2. سولفات آمونیوم: ۲۰ درصد ازت دارد. کودهای سولفات دار معمولا در خاک با احتیاط بیشتر استفاده می‌شوند زیرا وجود سولفات و گوگرد خاک را به اسیدی شدن سوق می‌دهد.

در خاک هایی که pH بالا دارند (خاک قلیایی) جهت تامین ازت از کودهایی که خاصیت اسیدی دارند (مانند نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم) استفاده می‌شود و در خاک هایی که pH پایین دارند (خاک اسیدی) جهت تامین ازت از کودهایی که خاصیت قلیایی دارند (مانند اوره) استفاده می‌شود.

از کودهای ازته دیگر می‌توان به نیترات پتاسیم (۱۳ درصد ازت)، نیترات کلسیم (۱۶ درصد ازت) اشاره کرد.

• کودهای فسفر

فسفر در باردهی و توسعه ریشه مخصوصا در مراحل ابتدایی نقش مهمی دارد. جذب فسفر در مراحل جوانی بیشتر از مرحله پیری می‌باشد. در کمبود فسفر برگ های انتهایی کوچک می‌ماند و لکه های قهوه ای در برگ ایجاد می‌شود. به علت مصرف بالای فسفر در گیاه ، جایگزینی آن در هر مرحله از کشت ضروری است.

فسفر در خاک ممکن است به صورت معدنی و آلی یافت شود. فسفر در خاک حالت تثبیت شوندگی بسیار بالایی دارد و خاصیت شسته شدن ندارد زیرا جذب میکرو ارگانیزم های خاک، میکروارگانیزم های مواد آلی و رس های موجود در خاک می‌شود. واکنش pH خاک در قابل استفاده ساختن فسفر اهمیت زیادی دارد. فسفر در خاک های قلیایی با املاح کلسیم و در خاک های اسیدی با املاح آهن و منیزیم به صورت ترکیبات غیر قابل استفاده و تثبیت شده درمی‌آید.

انواع کود های فسفره:

1. کود های سوپر فسفات: معمولی و تریپل، سوپر فسفات معمولی حاوی ۲۰ درصد فسفر به صورت P2O5 و تریپل حاوی ۴۳-۴۶ درصد فسفر به صورت P2O5 می‌باشد. سوپر فسفات تریپل در گلخانه کاربرد زیادی دارد.
2. اسید فسفریک: حاوی ۵۴ درصد فسفر به صورت P2O5 است. این کود از نظر تامین فسفر خاک مناسب است و در آبیاری قطره ای چون به صورت محلول است مفید بوده و علاوه بر تامین فسفر، حالت اسیدی کود سبب باز شدن گرفتگی سیستم آبیاری می‌شود.
3. فسفات های آمونیوم: این کود در دسته اول از لحاظ تامین فسفر قرار دارد و شامل فسفات مونوآمونیوم  (۴۸ درصد فسفر به صورت P2O5) و فسفات دی آمونیوم ( ۴۶درصد فسفر به صورت P2O5) می‌شود.

کود های فسفره قبل از کشت محصول مصرف می‌شوند و مصرف سرک ندارند. اغلب کود های فسفره، انحلال بسیار کمی دارند و سرعت تجزیه این کود ها نیز کم است بنابراین در محل استقرار خود باقی می‌مانند. پس باید حتی المقدور در منطقه توسعه ریشه استفاده شوند تا سریعا توسط ریشه جذب شده و امکان تثبیت نداشته باشند. لذا توصیه می‌شود که کود به صورت نواری و حدود ۱۵ سانتی متر زیر خط کشت، پخش شود.

در کشت های محدود گلخانه، فسفر با پتاسیم و با خاک مخلوط می‌شود. در سیستم جوی و پشته، کنار جوی را به صورت طولی کمی شکاف داده و قبل از کشت کود فسفر را می‌پاشند و دفن می‌کنند. حال در این صورت حداکثر استفاده از کود خواهد شد. در سیستم آبیاری قطره ای، از کنار خط کشت دفن جزیی انجام می‌دهند.

• کودهای پتاس

پتاسیم در ایجاد بافت های نگهدارنده نقش مهمی دارد، وارد فعالیت های بیوشیمیایی و آنزیمی می‌شود. کمبود پتاسیم و زیادی ازت باعث بوجود آمدن بافت های ترد و آبدار شده و شرایط را برای ورود بیماری ها و قارچ ها، حشرات و میکرو ارگانیزم ها فراهم می‌کند. پتاسیم باعث ضخیم تر شدن لایه های خارجی کوتیکول شده و از کلانشیم و اسکلرانشیم محافظت می‌کند. انتقال مناسب تر ترکیبات غذایی گیاه با وجود پتاسیم صورت می‌گیرد. در اثر وجود پتاسیم یک سری واکنش های شیمیایی انجام شده و باعث انتقال عناصر خاصی به منطقه زایشی گیاه می‌شود. در کمبود پتاسیم اطراف برگ رگه های زرد رنگ بوجود می‌آید. بحرانی ترین زمان برای تامین پتاسیم مرحله اول رشد گیاه است. پتاسیم در کشت های فضای باز مصرف بیشتری دارد. در گلخانه نیز مقدار پتاسیم بیشتر از ازت و فسفر استفاده می‌شود.

انواع کودهای پتاسه:

1. کلرور پتاسیم: فراوان ترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. دارای ۵۰ درصد پتاسیم خالص ۲ درصد یا ۶۰ درصد پتاسیم به صورت K2O است. اگر نیاز زیادی به پتاسیم در گلخانه وجود داشته باشد نباید از این کود استفاده کرد زیرا کلر زیادی دارد و باعث ایجاد مسمومیت در گیاه می‌شود.
2. سولفات پتاسیم: این کود از اثر اسید سولفوریک بر کلرور پتاسیم بدست می‌آید. دارای ۴۱ تا ۴۴ درصد پتاسیم خالص یا ۴۷ یا ۵۰ درصد پتاسیم به صورت K2O است. حلالیت کمتری دارد.
3. نیترات پتاسیم: این کود در دسته اول از لحاظ تامین پتاسیم قرار دارد. ۳۸ درصد پتاسیم خالص یا ۴۴ درصد پتاسیم به صورت K2O دارد. مقداری از نیاز به ازت (۱۳ درصد ازت خالص) را هم تامین می‌کند.

اگر کودهای پتاسه به صورت نواری یا به صورت شکاف بکار برده شوند بهتر است و در این صورت حداقل اتلاف پتاسیم را خواهیم داشت.

کلسیم و گوگرد

دو عنصر کلسیم و گوگرد به صورت کود استفاده نمی‌شوند و بیشتر همراه کودهای دیگر مثلا سولفات آمونیوم و کلسیم بکار می‌روند. کلسیم در خاک های اسیدی و گوگرد در خاک های قلیایی جهت اصلاح خاک به سمت خنثی استفاده می‌شوند. گوگرد به صورت گرانوله و پودری در بازار وجود دارد ولی به صورت تکی استفاده نمی‌شود. در خاک های اسیدی می‌توان از سولفات کلسیم به عنوان منبع کلسیم و گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است. سوپر فسفات معمولی نیز حدود ۱۲ درصد گوگرد دارد و می‌تواند نقش مهمی در تامین گوگرد مورد نیاز گیاه داشته باشد.

منیزیم

منیزیم بهتر است به صورت محلول پاشی با عناصر میکرو استفاده شود. البته برای رفع کمبود منیزیم می‌توان از سولفات منیزیم استفاده نمود. در کمبود منیزیم رگبرگ ها در برگ های مسن سبز باقی می‌مانند، برگ از حاشیه به سمت داخل شروع به زردی می‌کند و در مراحل بعدی کلروز تبدیل به نکروز می‌شود. کمبود این عنصر معمولا در گلخانه خیار رخ خواهد داد.

• کودهای مخلوط

علاوه بر کودهای فوق، امروزه برای کشت های گلخانه ای کودهای ویژه ای در دسترس می‌باشد که اغلب خارجی اند و مصرف آنها جهت تولید بالای محصول توصیه می‌شود از جمله این کودها می‌توان به کودهای کامل NPK اشاره کرد. سه عنصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر به عنوان کود مصرف می‌گردند از این رو گاهی کودهای تجاری را بصورت مخلوطی از این عناصر تهیه می‌کنند. کودهای NPK کاملا در آب حل می‌شوند و در نتیجه قابل استفاده در سیستم آبیاری قطره‌ای نیز می‌باشند. این کودها به نسبت های مختلفی از عناصر ازت N، اکسید فسفر P2O2 و اکسید پتاسیم K2O، عرضه می‌شوند و در نتیجه در دوره های مختلف رشد و کاربرد دارند.

کودهای میکرو یا ریزمغذی

این کودها تامین کننده عناصر میکرو (کم مصرف) در خاک هستند و در کشت های گلخانه ای به صورت پودری و مایع بسیار استفاده می‌شوند. در خاک به صورت کاتیون بوده و تثبیت می‌شوند. از طریق خاک استفاده نمی‌شود و بیشتر بصورت محلول در آب آبیاری و یا محلول پاشی روی برگ کاربرد دارند.

عناصر مورد نیاز یا به صورت کود کامل استفاده می‌شود و یا بصورت تک عنصر، مثلا سولفات روی جهت جلوگیری از برگ سوزی در ترکیب با کود اوره بکار برده می‌شود. هر کدام از این کودها با نسبت  ۱ در ۱۰۰۰ استفاده می‌شوند فقط بُر ۰٫۵ در ۱۰۰۰ استفاده می‌شود. آهن، روی، منگنز و منیزیم به صورت سولفات وجود دارد که در ترکیب با اوره به صورت ۲ روز در میان تکرار می‌شود. یعنی هر ۲ روز یکبار یکی از عناصر استفاده می‌شود سپس یک کود کامل NPK استفاده می‌شود و دوباره همین روش تکرار می‌گردد. به عبارت دیگر بعد از کشت محصول هر ۱۸ روز یکبار (بعد از یک دوره کودی) از کودهای کامل استفاده می‌شود.

برای خواندن مقاله تفاوت کودهای میکرو و ماکرو کلیک کنید.

آهن

در کمبود آهن از ترکیبات کلاته آهن و سکوسترین و فری پلکس به صورت خاک مصرف یا برگ پاشی (محلول پاشی) استفاده می‌شود. سولفات آهن نیز محلول پاشی استفاده می‌شود.

منگنز

کمبود منگنز با استفاده از سولفات منگنز رفع می‌شود.

مس

عنصر مس به صورت مستقیم استفاده نمی‌شود و بصورت تک عنصر نیز نمی‌باشد که معمولا به صورت استاندارد در دیگر کودهای میکرو وجود دارد. مس با استفاده از قارچ‌کش‌هایی مانند مانب، زینب، دودین، اکسی کلرور مس تامین می‌شود. از سولفات مس نیز استفاده نمی‌شود زیرا از سوزانندگی شدید برخوردار است و برگ را از بین می‌برد.

روی

برای کمبود روی از سولفات روی یا ترکیبات کلاته روی استفاده می‌شود.

بُر

رفع کمبود بُر از طریق استفاده از بورات یا براکس یا اسید بوریک تامین می‌شود.

ترکیب کود و قارچ کش و حشره کش

در یک روز ابری که کنه یا شته طغیان کرده باشد می‌توان از کودها در ترکیب با قارچ‌کش ها و حشره کش ها استفاده کرد. سموم حشره کش اغلب بصورت پودری کاربرد دارند. از سموم بی‌متروزین یا چس (با دوره کارنس ۱ روز) نیز برای نابودی شته ها استفاده می‌شود. یک فرمول بصورت زیر می‌باشد:

سولفات روی (۱ در ۱۰۰۰) + اوره (۱ در ۱۰۰۰) + قارچ کش (۲ در ۱۰۰۰) + شته کش یا کنه کش (۱٫۵-۲ در ۱۰۰۰)

کودهای آلی (حیوانی و گیاهی)

کودهای آلی به منظور افزایش مواد آلی خاک، بهبود ساختمان فیزیکی خاک، پایداری ساختمان خاک و افزایش نگهداری آب در خاک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قیمت کود گلخانه ای

قیمت کود گلخانه ای با توجه به مایع یا پودری بودن، میزان موجود در هر بسته و نحوه عملکرد آن مشخص می شود. اما به طور کلی بازه قیمت کودهای موجود در بازار بسیار گسترده است و شما می توانید متناسب با نیاز خود یک کود با قیمت مناسب انتخاب کنید. در بعضی از مراکز فروش کود گلخانه ای، کودهایی به فروش می رسند که دارای گواهی ثبت از وزارت جهاد کشاورزی می باشند. این کودها نرخ ثابت و مشخصی دارند. هر چند که نوسان قیمت ارز بر روی این قبیل محصولات نیز تاثیر می گذارد. در ایران هم کودهای شیمیایی، دامی و ارگانیک تولید می شود که به نسبت نمونه های خارجی، قیمت کود گلخانه ای ایرانی پایین تر است.